Ο σημαντικά μεγάλος αριθμός Βυζαντινών επωνύμων της Αμοργού είναι αξιοσημείωτος και μπορεί να αναζητηθεί ιστορικά από την εποχή της εικονομαχίας και την περίοδο της ανάκτησης από τον Νικηφόρο Φωκά της Κρήτης, που κατείχαν οι Άραβες.
Τα ιστορικά βυζαντινά επώνυμα στην Αμοργό
Ενδεικτικά ο κ. Νίκος Δέτσης αναφέρει τον παρακάτω κατάλογο Αμοργιανών επωνύμων τα οποία διατηρούνται έως σήμερα με αξιοσημείωτη συχνότητα:
Γεράκης – έτος 1446
Καλοδάς (Κολιδάς) – έτος 1482
Θεολογίτης – έτος 1487
Τζαμαντούρας – έτος 1487
Χαροκόπος – έτος 1487
Φραγκόπουλος – έτος 1508
Τορνέας – έτος 1521
Εξαρχόπουλος – έτος 1529
Συμεδαλάς – έτος 1530
Μενδρινός – έτος 1550
Πάσσαρης – έτος 1555
Ρούσος – έτος 1555
Κατζιφούρης – έτος 1563
Κότυς- έτος 1584
Συνοδηνός (Συνοδινός) – έτος 1588
Σκαρλάτος – έτος 1593
Βλαβιανός – έτος 1610
Γιαννακόπουλος – έτος 1610
Τζιγάλας – έτος 1624
Πράσινος – έτος 1661
Γαβαλάς – έτος 1662
Νομικός – έτος 1663
Οικονόμου – έτος 1683
Λαμνάτος – έτος 1720
Σιγάλας – έτος 1722
Μανιάτης – έτος 1728
Χιωτίνης – έτος 1740
Γιαννάκος – έτος 1769
Κωβέος – έτος 1769
Κορβέσης – έτος 1778
Κουτσοδόντης – έτος 1778
Δημητριάδης – έτος 1793
Στεφανόπουλος – έτος 1796
Ζάννος – 1797
Τα επώνυμα καταγράφονται σε μοναστηριακά έγγραφα μέχρι το 1800 ενώ τα περισσότερα εξ’ αυτών αναφέρονται σε σημαντικά γεγονότα, καταδεικνύοντας την ιδιαιτρότητα του νησιού στις Κυκλάδες και το Αιγαίο.
Ο Ιωάννης Κ. Βογιατζίδης, προκειμένου να εξηγήσει την μεγάλη παρουσία γνωστών βυζαντινών επωνύμων στο νησί, καταφεύγει στο φαινόμενο των πολιτικών εξόριστων που στις Κυκλάδες εμφανίζεται στην ρωμαϊκή εποχή και συνεχίζεται μέχρι στα βυζαντινά χρόνια. Υποστηρίζει επίσης ότι τα επώνυμα προέρχονται από μέλη ευγενών οικογενειών που εξόρισε στην Αμοργό ο αυτοκράτορας της Νίκαιας Ιωάννης Βατάτζης (1222-1254), επειδή στασίασαν εναντίον της εξουσίας του.
Όμως, από το 1918 που εκδόθηκε το βιβλίο του Βογιατζίδη («Αμοργός, Ιστορικαί έρευναι περί της νήσου») οι βυζαντινολογικές σπουδές προχώρησαν και πολλά νέα στοιχεία προστέθηκαν ήρθαν στο φως.
Οι μελέτες του καθηγητή κ. Σπύρου Βρυώνη αναδεικνύουν ότι ορισμένα βυζαντινά επώνυμα (Συνοδινός, Βρούτσης) ανάγονται σε εποχή παλαιότερη του Βατάτζη, στα χρόνια του αυτοκράτορα Αλέξιου Κομνηνού, ανακαινιστή της Χοζοβιώτισσας.
Επιπλέον, η παρουσία των Γαβαλάδων στο Αιγαίο ήταν εδραιωμένη πριν τον Βατάτζη, όπως φαίνεται από την εξουσία του Λέοντος Γαβαλά στην Ρόδο εκείνη την περίοδο. Με βάση την παράδοση για την ίδρυση του μοναστηριού της Χοζοβιώτισσας, μπορούμε να πάμε ακόμη πιο πίσω, στην εποχή της εικονομαχίας και στην περίοδο της ανάκτησης από τον Νικηφόρο Φωκά της Κρήτης που κατείχαν οι Άραβες!
Το επώνυμο Θεολογίτης
Στο βασικό υπόστρωμα του Αμοργιανού πληθυσμού (π.χ. Θεολογίτες) προστέθηκαν πριν από περίπου 1.000 χρόνια ορισμένοι πληθυσμοί από την Μικρά Ασία (π.χ. Συναδηνοί). Αργότερα ήρθαν και ορισμένοι βυζαντινοί πολιτικοί εξόριστοι και έτσι είναι γεγονός ότι η συνεχής παρουσία ιστορικών βυζαντινών επωνύμων στην Αμοργό, προσφέρει στο νησί μία ιστορικότητα και μία συνέχεια, που πολύ δύσκολα συναντάμε σε άλλα νησιά του Αιγαίου!
Ειδικότερα το επώνυμο Θεολογίτης θεωρείται από τα παλαιότερα της Αμοργού και συναντάται με την εξής διασπορά στα χωριά του νησιού:
- Αιγιάλη: 19 φορές,
- Κάτω Μεριά: 17 φορές,
- Χώρα: 12 φορές,
- Κατάπολα: 9 φορές.
Γραπτές αναφορές επωνύμου «Θεολογίτη»:
Οι αναφορές εμφάνισης του συγκεκριμένου επωνύμου χρονολογούνται:
- Έτος 1487, με αναφορά σε ένα αμπέλι του κυρ. Ιωάννη Θεολογίτη στου Χαροκόπου,
- Έτος 1557, Μιχάλης Θεολογίτης,
- Έτος 1634, Διάκος Μάρκος Θεολογίτης,
- Έτος 1652, Αναγνώστης Νικόλας και Ιωάννης Θεολογίτης,
- Έτος 1661, Επίτροπος Λέο Θεολογίτης,
- Έτος 1720 και 1722, Επίτροπος και ιερέας Κώστας Θεολογίτης,
- Έτος 1901, Θεολογίτης Ιωάννης (εκ των ιδρυτών του Συνδέσμου Αμοργίνων),
- Έτος 1901, Θεολογίτης Δημήτριος (εκ των συμβούλων του Συνδέσμου Αμοργίνων),
- Έτος 1901, Θεολογίτης Νικόλαος (εκ των μελών Διοικ. Συμβουλίου του Συνδέσμου Αμοργίνων).
Το συγκεκριμένο επώνυμο μαζί με τα “Γαβαλάς” και “Νομικός” εμφανίζουν τη μεγαλύτερη συχνότητα!
Η Αρχειοθήκη των Κυκλάδων και ο κατάλογος των κατοίκων.
Στην αρχειοθήκη των Κυκλάδων που δημιουργήθηκε ώστε να βοηθήσει στην συγκέντρωση, προβολή και ανάδειξη σημαντικών αρχείων των νησιών, μαθαίνουμε για την Καταγραφή κατοίκων και παροίκων Αμοργού, 1829 μέσω ενός υπομνήματος. (Δημήτρης Δημητρόπουλος).
Το αναφερόμενο αρχείο μας πληροφορεί για ένα ιδιόχειρο κατάστιχο 19 σελίδων το οποίο δημιουργήθηκε τον Μάρτιο του έτους 1829!
Σε αυτό εμφανίζονται οι δημογέροντες της Αμοργού Ιωάννης Βλαβιανός, Αντώνιος Βενιέρης και Νικόλαος Γιαννακόπουλος ενώ φέρει σφραγίδα της τότε κοινότητας.
Πρόκειται για έναν αναλυτικό κατάλογο των κατοίκων της Αμοργού ο οποίος χωρίζεται σε τρείς (3) κατηγορίες με οικογενειακές μερίδες:
- Κάτοικοι Χώρας Αμοργού – 306 οικογενειακές μερίδες,
- Πάροικοι – 26 – οικογενειακές μερίδες,
- Κάτοικοι των χωριών – 200 – οικογενειακές μερίδες.
Οι κάτοικοι καταγράφονται κατά οικογενειακές μερίδες και περιλαμβάνουν τα εξής στοιχεία:
- Όνομα και επώνυμο του αρχηγού οικογένειας,
- Επάγγελμα,
- Οικογενειακή Κατάσταση,
- Αριθμός υιών και θυγατέρων.
Στην κατηγορία των πάροικων προστίθεται και η πατρίδα του αναγραφόμενου.
Σην αποδελτίωση του καταστίχου (κατόπιν της μεταγραφής και επεξεργασίας) εμφανίζονται τα εξής στοιχεία:
- Επώνυμο
- Όνομα,
- Πατρώνυμο,
- Φύλο,
- Επάγγελμα (όπως τα: αλιεύς, αρμαδόρος (=ιδιοκτήτης ή διαχειριστής πλοίου), βαφεύς, βουτζάς (=βαρελάς), γεωργός, δεμιρτζής (=σιδεράς), έμπορος, εργάτης, ιατρός, ιερεύς, ιερομόναχος, καπατζής (=χονδρέμπορος), κτηματίας, κτηματικός, κτίστης, λογιότατος, μυλωνάς, ναύτης, ντουργιέρης (=μαραγκός), παπουτσής, ποιμήν, ράπτης, υπουργός (=βοηθός κτίστη), χρυσοχόος.
- Φόρος,
- Ιδιότητα οικογενειακής κατάστασης,
- Υιοί,
- Θυγατέρες,
- Κατοικία, οι ενδείξεις αναφορικά με τον τόπο κατοικίας: «πόλη», «χωριά», «πάροικος»,
- Πατρίδα και
- Παρατήρηση.
